Nabór tekstów do Ars Educandi 22 (2025) Edukacja generatywna: pedagogika w świecie technologicznych wzlotów i przepaści

Edukacja generatywna: pedagogika w świecie technologicznych wzlotów i przepaści

 

Wprowadzenie

Ars Educandi to czasopismo pedagogiczne o profilu interdyscyplinarnym, otwarte na tematy nowe i „zapalne”, wrażliwe na relacje edukacji, kultury i społeczeństwa. Zapowiadany numer 22 (2025) poświęcamy modelom generatywnym (sztucznej inteligencji - AI) i edukacji generatywnej, rozumianej jako praktyka współtworzenia procesów i treści z udziałem ludzi i multimodalnych dużych modeli językowych (Multimodal Large Language Model - MLLM).

AI i edukacja: potencjał, podziały, opór i odporność

AI może wspierać planowanie i personalizację uczenia się, diagnozowanie potrzeb oraz tworzenie materiałów. Jednocześnie rodzi pytania o prywatność, stronniczość algorytmiczną, nierówności i uczciwość akademicką. Interesuje nas nie tyle prosta adaptacja do nowych technologii, ile myślenie wykraczające poza nią, obejmujące projektowanie oporu i odporności edukacyjnej, wzmacnianie sprawczości nauczycieli i uczniów oraz przechodzenie od przygotowywania lekcji do zarządzania procesem współgenerowania i selekcji treści.

Dyskusja o edukacji generatywnej nie toczy się jednak w próżni. Rozwój modeli AI jest projektowany i opisywany przez ich twórców i promotorów. Od Sama Altmana, Elona Muska, Billa Gatesa, Geoffreya Hintona, Mustafy Suleymana czy Yanna LeCuna, po polskich badaczy, takich jak Andrzej Dragan czy Wojciech Zaremba. To oni w publicznych wystąpieniach kreślą wizje troski o ludzkość i ostrzegają przed ryzykami.

Na przykład Sam Altman, prezes OpenAI, przedstawia AI jako narzędzie wzmacniające ludzi, mówiąc: „Uważamy, że to narzędzie, które ludzie będą mieli do dyspozycji, i które pozwoli im robić rzeczy lepiej, być bardziej kreatywnymi i bardziej kompetentnymi” [ABC News, 2023]. Z kolei Geoffrey Hinton, często określany mianem „ojca chrzestnego AI”, wyraża głębokie obawy wobec technologii, którą współtworzył, ostrzegając, że „te systemy mogą stać się mądrzejsze od nas i zdecydować się przejąć kontrolę” [The Times of india 2025]. Natomiast Bill Gates koncentruje się na praktycznych zastosowaniach, szczególnie w edukacji, przewidując, że AI stanie się siłą transformującą, która „da uczniom spersonalizowane wsparcie” i „odciąży nauczycieli od części ich obowiązków” [Gates, 2023].

Te narracje - balansujące między obietnicami wzmocnienia człowieka, ostrzeżeniami egzystencjalnymi a wizjami praktycznej rewolucji - stanowią ważne tło dla refleksji pedagogicznej. Jednocześnie ci, którzy rozwijają technologie modeli generatywnych w podmiotach je komercjalizujących, decydują o dostępie do nich i zachęcają do ich używania w wielu aspektach codzienności, w tym edukacyjnej.

Dlatego poszukujemy praktyk i refleksji dotyczących projektowania oporu i odporności edukacyjnej, wzmacniania sprawczości nauczycieli i uczniów oraz przechodzenia od przygotowywania lekcji do zarządzania procesem współgenerowania i selekcji treści.

Zakres tematyczny (lista otwarta)

• AI w procesie edukacyjnym: modele generatywne jako tutorzy, platformy adaptacyjne, narzędzia generatywne oraz proces nauczania i uczenia się.
• Pedagogika współgeneratywna: od przygotowywania lekcji do zarządzania współtworzeniem treści z AI i uczniami, rola kuratora i projektanta procesów.
• Opór i odporność edukacyjna: strategie szkół, uczelni, nauczycieli i uczniów wobec technologicznych i komercyjnych przeciwności.
• Podziały i nierówności: kto zyskuje, kto traci, w jaki sposób AI może wyrównywać lub pogłębiać luki edukacyjne i tworzyć nowe.
• Edukacja inkluzywna i specjalne potrzeby edukacyjne: możliwości wykorzystania AI jako technologii wspierającej; ryzyka stygmatyzacji, błędnej diagnozy i tworzenia nowych barier.
• Luka rozrywkowa: napięcie między dominacją AI w kulturze popularnej a edukacyjnym wykorzystaniem technologii, negocjowanie oczekiwań uczniów.
• Dobrostan psychofizyczny: AI a koncentracja, przeciążenie informacyjne, dobrostan nauczycieli i uczniów w kontekście przyspieszenia technologicznego.
• Kompetencje przyszłości: alfabetyzacja AI, współpraca z algorytmami, krytyczna weryfikacja (współ)generowanych treści, etyka użycia.
• Rola nauczyciela w epoce AI: współpraca człowiek-maszyna, nowe kompetencje, organizacja pracy dydaktycznej.
• Kształcenie i rozwój zawodowy nauczycieli: modele kształcenia w szkołach wyższych i formy doskonalenia zawodowego.
• Prywatność: dane uczniów i nauczycieli. „Bring Your Own AI” - korzystanie z modeli generatywnych w pracy bez zgody lub wiedzy pracodawcy.
• Ocenianie i uczciwość akademicka: od naruszeń do innowacji w ewaluacji, boty jako współautorzy, projektowanie alternatywnych form oceny procesu i efektów, AI jako promotor i recenzent.
• Polityka edukacyjna i zarządzanie instytucjonalne: strategie wdrażania AI w szkołach i uczelniach, kwestie budżetowe, infrastrukturalne i prawne, regulacje na poziomie państwowym i instytucjonalnym.
• Ramy filozoficzne i kulturowe: AI a pojęcia wiedzy, uczenia się i inteligencji.

Informacje dla autorów

Zapraszamy badaczy i praktyków z pedagogiki oraz dyscyplin pokrewnych. Przyjmujemy teksty po polsku lub angielsku. Szczegółowe informacje dotyczące formatowania artykułów znajdują się na stronie czasopisma w zakładce „Więcej informacji - Przesyłanie tekstów”.

Termin nadsyłania:  30 paździenika 2025

Planowana publikacja:  Grudzień 2025

Przypisy

ABC News. (2023, 17 marca). OpenAI CEO, CTO on risks and how AI will reshape society [Wideo]. YouTube. ⁦https://www.youtube.com/watch?v=540vzMlf-54⁩

The Times of India. (2025, 7 sierpnia). Godfather of AI Geoffrey Hinton says, he is scared that AI may develop its own language and... ⁦https://timesofindia.indiatimes.com/technology/tech-news/godfather-of-ai-geoffrey-hinton-says-he-is-scared-that-ai-may-develop-its-own-language-and-/articleshow/123117983.cms⁩

Gates, B. (2023, 21 marca). The age of AI has begun. GatesNotes. ⁦https://www.gatesnotes.com/The-Age-of-AI-Has-Begun⁩